"तो गेली दहा वर्षं या खात्यात काम करतो आहे. तो गरम डोक्याचा आणि मागचापुढचा विचार न करता कृती करणारा पण एक सरळमार्गी आणि निष्ठावंत माणूस म्हणून प्रसिद्ध आहे त्याच्याविरुद्ध आपल्याकडे काहीच पुरावा नाही. तो सिडनी जॉन्सन यांच्या खालोखालच्या हुद्द्यावर होता आणि त्याच्या कामाचं स्वरूप असं होतं की त्याचा त्या कागदपत्रांशी रोज संबंध येत असे. इतर कोणालाही त्या कागदपत्रांना हात लावायची परवानगी नव्हती."
"त्या दिवशी संध्याकाळी त्या प्लॅन्स असलेल्या तिजोरीला कुलूप कोणी लावलं?"
"मि. सिडनी जॉन्सन यांनी"
"अर्थात ते प्लॅन्स तिथून कोणी चोरले हे तर उघड आहे कारण ते प्लॅन्स दुय्यम कारकुनाच्या हुद्द्यावर काम करणाऱ्या कडोगन वेस्टच्या मृतदेहाच्या खिशात सापडले . मी म्हणतो ते बरोबर वाटतंय ना?"
"बरोबर वाटतंय, पण तरीही अनेक प्रश्नांची उत्तरं मिळतच नाहीत. मुळात त्याने ते कशासाठी चोरले असतील?"
"ते अतिशय मौल्यवान होते. हो ना?"
"त्यांच्या बळावर तो एका दिवसात हजारो पौंड्स अगदी सहज मिळवू शकला असता."
"ती कागदपत्र लंडनला नेण्यामागे ती विकण्याचा उद्देश सोडून इतर कुठलं कारण असू शकेल असं तुला वाटतंय का?"
"नाही."
"मग आपण असं धरून चालू की कडोगन वेस्टनेच ती कागदपत्र चोरली. आता असं करण्यासाठी त्याला हवी होती दुसरी किल्ली."
"किल्ली नाही किल्ल्या. कारण त्याला त्या इमारतीचं कुलूप उघडून तिजोरीपर्यंत पोचायचं होतं."
"ठीक आहे. त्याच्याकडे बऱ्याच किल्ल्या होत्या आणि त्यांच्या मदतीने त्याने ती कागदपत्रं तिजोरीतून बाहेर काढली आणि ती विकण्याच्या उद्देशाने तो ती लंडनला घेऊन गेला. अर्थात त्यांची प्रत काढून मूळ कागदपत्र हरवली आहेत हे कोणाच्या लक्षात येण्याच्या आत सकाळी तो ती परत आणून ठेवणार होता. पण त्याआधीच लंडनमधे त्याचा अंत झाला. "
"पण कसा?"
"आपण असं समजू या की तो वूलविचला परत येत असताना त्याचा खून करण्यात आला आणि त्याला डब्यातून बाहेर फेकण्यात आलं"
"त्याचा मृतदेह अल्डगेटला सापडला. अल्डगेट लंडन ब्रिजच्या बरंच पुढे आहे आणि तो जर वूलविचला परत येत असेल तर त्याला लंडन ब्रिज वरूनच यावं लागेल."
"तो लंडन ब्रिजवरून पुढे का आला याची अनेक कारणं असू शकतात. कदाचित त्या डब्यात असलेला एखादा माणूस आणि तो यांच्यामधे एखाद्या विषयावरून जोरदार चर्चा सुरू असेल. नंतर चर्चेचं रूपांतर भांडणात झालं असेल आणि त्यामुळेच त्याला प्राणाला मुकावं लागलं असेल. कदाचित डब्यातून बाहेर पडण्याच्या प्रयत्नात तो खाली पडला असेल आणि त्या दुसऱ्या व्यक्तीने दरवाजा लावून घेतला असेल. त्या दिवशी बाहेर प्रचंड धुकं होतं त्यामुळे अंधारात कोणाला काही कळलं पण नसेल."
"सद्यपरिस्थितीत याहून चांगला तर्क करणं शक्य नाही शेरलॉक. पण जरा विचार कर तू किती मुद्दे तसेच सोडून दिले आहेस. सध्या आपण काही काळासाठी असं मानू की कडोगन वेस्टने ती कागदपत्र लंडनमधे आणून पोचवण्याचं कबूल केलं होतं. मग त्याची आणि त्या परकीय हेराची भेटीची वेळ. ठरलेली असणार आणि तसं असेल तर संध्याकाळचा वेळ त्याने मोकळा ठेवला असता. पण त्याने नाटकाची दोन तिकिटं काढली, आपल्या होणाऱ्या बायकोला घेऊन तो अर्ध्या वाटेपर्यंत गेला आणि अचानक दिसेनासा झाला."
"लोकांची दिशाभूल करण्यासाठी असणार ते..." लेस्ट्रेड ओरडला. आत्तापर्यंतचं सगळं बोलणं तो अधीरेपणाने ऐकत होता.
"एक म्हणजे म्हणजे दिशाभूल करण्याची ही फारच विचित्र पद्धत आहे आणि दुसरी गोष्ट म्हणजे जरी आपण असं समजलो की लंडनला जाऊन तो त्या व्यक्तीला भेटला आणि सकाळी चोरी उघडकीला यायच्या आत ती कागदपत्र परत आणून ठेवणं त्याला भाग आहे. त्यानी दहा पानं नेली होती. त्यातली सातच त्याच्या खिशात सापडली. मग त्या उरलेल्या तीन पानांचं काय झालं? तो ती अशी नुसतीच सोडू शकत नव्हता. शिवाय या व्यवहारात त्याला खूप मोठं घबाड मिळालं असणार. ते कुठे आहे? त्याच्या खिशात तर अशी काही रक्कम सापडली नाही."
"काय झालं असेल हे उघड आहे." लेस्ट्रेड म्हणाला. "तो कागदपत्रं घेऊन लंडनला त्या माणसाला भेटला. त्याला काय मोबदला मिळावा यावरून त्यांच्यात वाद झाला. सौदा न पटल्यामुळे तो परत फिरला. पण त्या हेराने त्याचा पाठलाग करून त्याला ठार मारलं आणि त्या प्लॅनमधली तीन महत्त्वाची पानं घेऊन तो पसार झाला. या तर्काने तुमच्या सगळ्या प्रश्नांची उत्तरं मिळतात ना?"
"पण मग त्याच्याकडे तिकीट का नव्हतं?"
"तो ज्या स्टेशनवर गाडीत चढला ते त्या हेराच्या घरापासून सगळ्यात जवळ असणार. म्हणून त्या हेराने ते नष्ट करून टाकलं."
"क्या बात है लेस्ट्रेड! फारच छान! तुझ्या बोलण्यात दम आहे. पण जर तुझं म्हणणं खरं आहे असं मानलं तर आपण अशा बिंदूला येऊन पोहोचतो की जिथून पुढे जायला वाटच नाही. असं बघ, आपला फितूर ठार झाला आहे आणि त्या ब्रूस पार्टिन्ग्टन पाणबुडीच्या प्लॅन्सपैकी महत्त्वाचा भाग यापूर्वीच देशाबाहेर गेलेला आहे. अशा परिस्थितीत आपण काय करू शकतो?"
"कृती कर. शेरलॉक, ही कृती करायची वेळ अहे. " मायक्रॉफ्ट ताडकन उठून उभा राहिला. "माझं मन मला सांगतंय की हा तर्क साफ चुकीचा आहे. तुला एक देणगी मिळालेली आहे. तिचा वापर कर. जिथे ही घटना घडली तिथे जा. लोकांशी बोल. तपास कर. एकही गोष्ट सोडू नकोस. एकही शक्यता बाजूला टाकू नकोस. आजवरच्या तुझ्या आयुष्यात तुझ्या देशाला वाचवायची याहून मोठी संधी तुला मिळालेली नाही."
"ठीकाय ठीकाय.." होम्सने खांदे उडवले आणि तो उभा राहिला.
"चल वॉटसन! आणि लेस्ट्रेड तू आम्हाला तास दोन तास वेळ देऊ शकशील का? आपण अल्ड्गेट स्टेशनपासून सुरुवात करू.
बराय मायक्रॉफ्ट, निघतो आम्ही. मी तुला संध्याकाळपर्यंत काय होतंय ते कळवीनच पण फार अपेक्षा ठेवून बसू नकोस..."
तासाभरानंतर मी, लेस्ट्रेड आणि होम्स अल्ड्गेट स्टेशनच्या थोडंसं अलिकडे, बोगद्याच्या तोंडाशी, जिथून भुयारी रेल्वेमार्ग बोगद्यातून बाहेर पडतो तिथे उभे होतो. तिथे एक अतिशय सभ्य, लाल तोंडाचे आजोबा उभे होते. ते रेल्वे कंपनीत कर्मचारी आहेत असं कळलं.
रुळांपासून अंदाजे तीन फूट अंतरावरच्या एका जागेकडे बोट करीत आजोबा म्हणाले " त्या माणसाचं प्रेत या ठिकाणी सापडलं. ते वरून खाली टाकलं असणं शक्य नाही कारण याच्या आजूबाजूला मोकळ्या भिंती आहेत. हे प्रेत गाडीतूनच आलं आणि आपण असा अंदाज बांधू शकतो की सोमवारी मध्यरात्रीच्या गाडीतून ते आलं असणार."
"गाडीचे डबे तपासलेत का? कुठे काही झटापटीची खूण वगैरे मिळाली का?"
"तशा काही खुणा मिळलेल्या नाहीत आणि त्याच्याकडे तिकीटही सापडलेलं नाहीं."
"एखाद्या डब्याचं दार चुकून उघडं राहिलं होतं का?"
"नाही"
"आज सकाळी आम्हाला काही नवीन गोष्टी कळल्या आहेत."लेस्ट्रेड म्हणाला. "सोमवारी रात्री ११:४० च्या साध्या गाडीतून जात असलेल्या एका प्रवाश्याने आज आम्हाला येऊन सांगितलं की अल्ड्गेट स्टेशनच्या जरा आधी त्याने एखादी जड वस्तू जमिनीवर पडल्यावर होईल तसा धप्प आवाज ऐकला. पण धुकं इतकं दाट होतं की त्याला काहीच दिसलं नाही. म्हणून यापूर्वी त्याने याबाबतीत काही सांगितलं नाही. काय झालं मि. होम्स?"
रेल्बेचे रूळ एक बाकदार वळण घेऊन बोगद्यातून बाहेर येत होते. त्या वळणाकडे होम्स एकटक पहात होता. त्याच्या मुद्रेवर उत्सुकतेचं आणि एकाग्रतेचं मिश्रण दिसत होतं. अल्ड्गेट हे एक जंक्शन आहे. त्यामुळे तिथे मोठ्या संख्येने रुळांचे सांधे होते. त्या सांध्यांकडे त्याची नजर रोखली गेली होती. त्याने ओठ आवळले होते. त्याचा संपूर्ण चेहरा अचानक जिवंत वाटायला लागला होता. त्याच्या नाकपुड्या थरथरत होत्या आणि कपळाला त्याच चिरपरिचित आठ्या पडल्या होत्या.
"सांधे! सांधे..." तो स्वतःशीच पुटपुटला.
"त्यांचं काय? काय सुचवायचंय तुम्हाला?"
"माझ्या अंदाजाप्रमाणे या मार्गावर असे सांधे बरेच कमी असतील."
"हो. फार नाहीत."
"शिवाय इथे एक वळणही आहे. सांधे आणि वळण... अरे! असं कसं होऊ शकेल?"
"काय झालं मि. होम्स? तुम्हाला काही क्लू मिळाला का?"
"फक्त कल्पना आहे. तशी सूचक आहे. पण हे मान्य करायलाच हवं की ही केस फारच रोचक होत चालली आहे. अशा प्रकारची ही एकमेव केस असावी. आणि तरीही... का नाही? या रुळांवर कुठे रक्ताच्या खुणा दिसत नाहीयेत."
"तिथे रक्ताचा एकही डाग नाही."
"पण तो आवाज बऱ्यापैकी मोठा होता. खरंय ना?"
"त्याची हाडं मोडली आहेत. पण बाहेरून दिसेल अशी एकही जखम नाही त्याच्या अंगावर. "
"आणि तरीही रक्त वाहिलं असणार. तशी अपेक्षा करणं निश्चितच चुकीचं ठरणार नाही. तो आवाज ऐकणारा माणूस ज्या गाडीत होता त्या गाडीची मला तपासणी करायची आहे. हे जमू शकेल का?"
"नाही. त्या गाडीचे डबे कधीच वेगळे केले गेले आहेत. एव्हाना ते वेगवेगळ्या गाड्यांना जोडले पण गेले असतील."
"मि. होम्स, प्रत्येक डब्याची कसून तपासणी झाली आहे याबद्दल तुम्ही खात्री बाळगा. मी स्वतःच त्यात लक्ष घातलं होतं." लेस्ट्रेड म्हणाला.
माझ्या प्रिय मित्रामधला एक विशेष दोष म्हणजे आणीबाणीच्या वेळी त्याच्यासमोर कोणी मूर्खासारखं वागलं की त्याला स्वतःवर ताबा ठेवणं कठीण जात असे.
"हरकत नाही." तोंड फिरवत तो म्हणाला. "मला डब्यांची तपासणी करायची नव्हती.. वॉटसन, आपलं इथलं काम झालेलं आहे. मि. लेस्ट्रेड आम्ही तुमचा अधिक वेळ घेणार नाही. आता आम्हाला वूलविचला जायला हवं."
लंडन ब्रिजवर पोचल्यावर त्याने त्याच्या भावाला एक तार केली. ती पाठवण्यासाठी तिचा मसुदा लिहिलेला कागद त्याने माझ्याकडे सरकवला. यात असं लिहिलेलं होतं,
' अंधारात एक किरण दिसतो आहे पण तो खोटाही ठरू शकेल. बरं, संध्याकाळी एका माणसाकरवी लंडनमधे असलेल्या आणि तुला माहीत असलेल्या सर्व परकीय गुप्तहेरांची आणि आंतरराष्ट्रीय हेरांची एक यादी नावपत्त्यांसहित बेकर स्ट्रीटवर पाठव आणि त्याला मी येईपर्यंत वाट पहायला सांग.
-- शेरलॉक'
आम्ही वूलविचला जाणाऱ्या गाडीत बसल्यावर तो मला म्हणाला," ही यादी बरीच उपयुक्त ठरणार आहे. एका अत्यंत वैशिष्ट्यपूर्ण केसकडे आपलं लक्ष वेधून घेतल्याबद्दल मायक्रॉफ्टदादाचे आभारच मानायला हवेत."
त्याच्या चेहऱ्यावर उत्सुकता आणि एकाग्रतेचं तेच मिश्रण होतं. तो इतका तयारीत दिसत होता की कुठल्यातरी नवीन आणि मेंदूला खुराक ठरणाऱ्या कल्पनेने त्याला आपली चुणूक दाखवली होती याबद्दल माझी अगदी खात्रीच झाली. एखादा फॉक्सहाऊंड जसा कान पाडून, उगाचच शेपूट इकडेतिकडे नाचवत निवांतपणे बसलेला असताना, अचानक त्याचे डोळे चमकायला लागतात, स्नायू ताणले जातात आणि अखेरीस तो आपल्या छातीइतका उंच असलेला मागही जसा अचूक पकडतो त्याचीच आठवण होम्सकडे पाहताना मला झाली. आज सकाळी धुकंभरल्या खोलीत, आळशीपणे, रडका सूर काढत, करड्या रंगाच्या गाऊनमधे, आरामखुर्चीत लोळणाऱ्या त्या माणासात आणि आत्ताच्या होम्समधे हा एवढा फरक होता.
"या केसमधे दम आहे. चांगलाच दम आहे. आत्तापर्यंत हे माझ्या लक्षात न येण्याइतका मी मूर्ख कसा?"
"मला तर हे सगळं अजूनही तितकंच अगम्य आहे."
"या प्रकरणाचा शेवट काय आहे याबद्दल मीही तुझ्याइतकाच अंधारात आहे पण मला एक धागा मिळाला आहे. जो आपल्या उपयोगी पडू शकतो. त्या माणसाचा मृत्यू दुसरीकडे झाला आणि त्याचं प्रेत त्या डब्याच्या टपावर होतं."
"टपावर?"
"कल्पना सुरेख आहे ना! पण जरा विचार करून बघ. वळण आणि त्यानंतर लगेच आलेला सांधा पार करण्यासाठी गाडी जिथे नागमोडी जाते तिथेच ते प्रेत सापडावं? टपावर ठेवलेली वस्तू याच टप्प्यावर एकदम खाली पडेल ना? सांध्याची वळणं गाडीच्या आत असलेल्या वस्तूंना काही करणार नाहीत. तसं जर नसेल तर हा मोठा विचित्र योगायोग म्हणायला हवा. आता ही गोष्ट लक्षात घे की तिथे एकही रक्ताचा डाग नव्हता. जर ते रक्त आधीच दुसरीकडे वाहून गेलं असेल तर इथे रक्ताचे डाग पडणार नाहीत. या सगळ्या गोष्टी एकत्र केल्या तर एक मोठी गोष्ट हाती लागू शकेल."
"आणि तिकिटाचाही उलगडा होईल.." मी ओरडलो.
"अगदी बरोबर. तिकिट नसण्याचं कारण देणं अवघड होतं. पण या तर्काने त्याचंही समाधानकारक उत्तर मिळतंय. "
"पण एवढं सगळं होऊनही त्याच्या मृत्यूमागचं रहस्य सोडवण्याच्या बाबतीत आपण काहीच प्रगती केलेली नाही. हा गुंता सुटायच्या ऐवजी आणखी गुंतत चाललाय."
"शक्य आहे. शक्य आहे..." असं म्हणून तो विचार समाधीत गुंग झाला. ही समाधी आमची मंदगतीने जाणारी गाडी अखेरीस वूलविच स्टेशनमधे उभी राहीपर्यंत कायम राहिली. वूलविचला उतरल्यावर त्याने एका टॅक्सीला हात केला. खिशातून मायक्रॉफ्टने दिलेला कागद बाहेर काढला.
--अदिती
"त्या दिवशी संध्याकाळी त्या प्लॅन्स असलेल्या तिजोरीला कुलूप कोणी लावलं?"
"मि. सिडनी जॉन्सन यांनी"
"अर्थात ते प्लॅन्स तिथून कोणी चोरले हे तर उघड आहे कारण ते प्लॅन्स दुय्यम कारकुनाच्या हुद्द्यावर काम करणाऱ्या कडोगन वेस्टच्या मृतदेहाच्या खिशात सापडले . मी म्हणतो ते बरोबर वाटतंय ना?"
"बरोबर वाटतंय, पण तरीही अनेक प्रश्नांची उत्तरं मिळतच नाहीत. मुळात त्याने ते कशासाठी चोरले असतील?"
"ते अतिशय मौल्यवान होते. हो ना?"
"त्यांच्या बळावर तो एका दिवसात हजारो पौंड्स अगदी सहज मिळवू शकला असता."
"ती कागदपत्र लंडनला नेण्यामागे ती विकण्याचा उद्देश सोडून इतर कुठलं कारण असू शकेल असं तुला वाटतंय का?"
"नाही."
"मग आपण असं धरून चालू की कडोगन वेस्टनेच ती कागदपत्र चोरली. आता असं करण्यासाठी त्याला हवी होती दुसरी किल्ली."
"किल्ली नाही किल्ल्या. कारण त्याला त्या इमारतीचं कुलूप उघडून तिजोरीपर्यंत पोचायचं होतं."
"ठीक आहे. त्याच्याकडे बऱ्याच किल्ल्या होत्या आणि त्यांच्या मदतीने त्याने ती कागदपत्रं तिजोरीतून बाहेर काढली आणि ती विकण्याच्या उद्देशाने तो ती लंडनला घेऊन गेला. अर्थात त्यांची प्रत काढून मूळ कागदपत्र हरवली आहेत हे कोणाच्या लक्षात येण्याच्या आत सकाळी तो ती परत आणून ठेवणार होता. पण त्याआधीच लंडनमधे त्याचा अंत झाला. "
"पण कसा?"
"आपण असं समजू या की तो वूलविचला परत येत असताना त्याचा खून करण्यात आला आणि त्याला डब्यातून बाहेर फेकण्यात आलं"
"त्याचा मृतदेह अल्डगेटला सापडला. अल्डगेट लंडन ब्रिजच्या बरंच पुढे आहे आणि तो जर वूलविचला परत येत असेल तर त्याला लंडन ब्रिज वरूनच यावं लागेल."
"तो लंडन ब्रिजवरून पुढे का आला याची अनेक कारणं असू शकतात. कदाचित त्या डब्यात असलेला एखादा माणूस आणि तो यांच्यामधे एखाद्या विषयावरून जोरदार चर्चा सुरू असेल. नंतर चर्चेचं रूपांतर भांडणात झालं असेल आणि त्यामुळेच त्याला प्राणाला मुकावं लागलं असेल. कदाचित डब्यातून बाहेर पडण्याच्या प्रयत्नात तो खाली पडला असेल आणि त्या दुसऱ्या व्यक्तीने दरवाजा लावून घेतला असेल. त्या दिवशी बाहेर प्रचंड धुकं होतं त्यामुळे अंधारात कोणाला काही कळलं पण नसेल."
"सद्यपरिस्थितीत याहून चांगला तर्क करणं शक्य नाही शेरलॉक. पण जरा विचार कर तू किती मुद्दे तसेच सोडून दिले आहेस. सध्या आपण काही काळासाठी असं मानू की कडोगन वेस्टने ती कागदपत्र लंडनमधे आणून पोचवण्याचं कबूल केलं होतं. मग त्याची आणि त्या परकीय हेराची भेटीची वेळ. ठरलेली असणार आणि तसं असेल तर संध्याकाळचा वेळ त्याने मोकळा ठेवला असता. पण त्याने नाटकाची दोन तिकिटं काढली, आपल्या होणाऱ्या बायकोला घेऊन तो अर्ध्या वाटेपर्यंत गेला आणि अचानक दिसेनासा झाला."
"लोकांची दिशाभूल करण्यासाठी असणार ते..." लेस्ट्रेड ओरडला. आत्तापर्यंतचं सगळं बोलणं तो अधीरेपणाने ऐकत होता.
"एक म्हणजे म्हणजे दिशाभूल करण्याची ही फारच विचित्र पद्धत आहे आणि दुसरी गोष्ट म्हणजे जरी आपण असं समजलो की लंडनला जाऊन तो त्या व्यक्तीला भेटला आणि सकाळी चोरी उघडकीला यायच्या आत ती कागदपत्र परत आणून ठेवणं त्याला भाग आहे. त्यानी दहा पानं नेली होती. त्यातली सातच त्याच्या खिशात सापडली. मग त्या उरलेल्या तीन पानांचं काय झालं? तो ती अशी नुसतीच सोडू शकत नव्हता. शिवाय या व्यवहारात त्याला खूप मोठं घबाड मिळालं असणार. ते कुठे आहे? त्याच्या खिशात तर अशी काही रक्कम सापडली नाही."
"काय झालं असेल हे उघड आहे." लेस्ट्रेड म्हणाला. "तो कागदपत्रं घेऊन लंडनला त्या माणसाला भेटला. त्याला काय मोबदला मिळावा यावरून त्यांच्यात वाद झाला. सौदा न पटल्यामुळे तो परत फिरला. पण त्या हेराने त्याचा पाठलाग करून त्याला ठार मारलं आणि त्या प्लॅनमधली तीन महत्त्वाची पानं घेऊन तो पसार झाला. या तर्काने तुमच्या सगळ्या प्रश्नांची उत्तरं मिळतात ना?"
"पण मग त्याच्याकडे तिकीट का नव्हतं?"
"तो ज्या स्टेशनवर गाडीत चढला ते त्या हेराच्या घरापासून सगळ्यात जवळ असणार. म्हणून त्या हेराने ते नष्ट करून टाकलं."
"क्या बात है लेस्ट्रेड! फारच छान! तुझ्या बोलण्यात दम आहे. पण जर तुझं म्हणणं खरं आहे असं मानलं तर आपण अशा बिंदूला येऊन पोहोचतो की जिथून पुढे जायला वाटच नाही. असं बघ, आपला फितूर ठार झाला आहे आणि त्या ब्रूस पार्टिन्ग्टन पाणबुडीच्या प्लॅन्सपैकी महत्त्वाचा भाग यापूर्वीच देशाबाहेर गेलेला आहे. अशा परिस्थितीत आपण काय करू शकतो?"
"कृती कर. शेरलॉक, ही कृती करायची वेळ अहे. " मायक्रॉफ्ट ताडकन उठून उभा राहिला. "माझं मन मला सांगतंय की हा तर्क साफ चुकीचा आहे. तुला एक देणगी मिळालेली आहे. तिचा वापर कर. जिथे ही घटना घडली तिथे जा. लोकांशी बोल. तपास कर. एकही गोष्ट सोडू नकोस. एकही शक्यता बाजूला टाकू नकोस. आजवरच्या तुझ्या आयुष्यात तुझ्या देशाला वाचवायची याहून मोठी संधी तुला मिळालेली नाही."
"ठीकाय ठीकाय.." होम्सने खांदे उडवले आणि तो उभा राहिला.
"चल वॉटसन! आणि लेस्ट्रेड तू आम्हाला तास दोन तास वेळ देऊ शकशील का? आपण अल्ड्गेट स्टेशनपासून सुरुवात करू.
बराय मायक्रॉफ्ट, निघतो आम्ही. मी तुला संध्याकाळपर्यंत काय होतंय ते कळवीनच पण फार अपेक्षा ठेवून बसू नकोस..."
तासाभरानंतर मी, लेस्ट्रेड आणि होम्स अल्ड्गेट स्टेशनच्या थोडंसं अलिकडे, बोगद्याच्या तोंडाशी, जिथून भुयारी रेल्वेमार्ग बोगद्यातून बाहेर पडतो तिथे उभे होतो. तिथे एक अतिशय सभ्य, लाल तोंडाचे आजोबा उभे होते. ते रेल्वे कंपनीत कर्मचारी आहेत असं कळलं.
रुळांपासून अंदाजे तीन फूट अंतरावरच्या एका जागेकडे बोट करीत आजोबा म्हणाले " त्या माणसाचं प्रेत या ठिकाणी सापडलं. ते वरून खाली टाकलं असणं शक्य नाही कारण याच्या आजूबाजूला मोकळ्या भिंती आहेत. हे प्रेत गाडीतूनच आलं आणि आपण असा अंदाज बांधू शकतो की सोमवारी मध्यरात्रीच्या गाडीतून ते आलं असणार."
"गाडीचे डबे तपासलेत का? कुठे काही झटापटीची खूण वगैरे मिळाली का?"
"तशा काही खुणा मिळलेल्या नाहीत आणि त्याच्याकडे तिकीटही सापडलेलं नाहीं."
"एखाद्या डब्याचं दार चुकून उघडं राहिलं होतं का?"
"नाही"
"आज सकाळी आम्हाला काही नवीन गोष्टी कळल्या आहेत."लेस्ट्रेड म्हणाला. "सोमवारी रात्री ११:४० च्या साध्या गाडीतून जात असलेल्या एका प्रवाश्याने आज आम्हाला येऊन सांगितलं की अल्ड्गेट स्टेशनच्या जरा आधी त्याने एखादी जड वस्तू जमिनीवर पडल्यावर होईल तसा धप्प आवाज ऐकला. पण धुकं इतकं दाट होतं की त्याला काहीच दिसलं नाही. म्हणून यापूर्वी त्याने याबाबतीत काही सांगितलं नाही. काय झालं मि. होम्स?"
रेल्बेचे रूळ एक बाकदार वळण घेऊन बोगद्यातून बाहेर येत होते. त्या वळणाकडे होम्स एकटक पहात होता. त्याच्या मुद्रेवर उत्सुकतेचं आणि एकाग्रतेचं मिश्रण दिसत होतं. अल्ड्गेट हे एक जंक्शन आहे. त्यामुळे तिथे मोठ्या संख्येने रुळांचे सांधे होते. त्या सांध्यांकडे त्याची नजर रोखली गेली होती. त्याने ओठ आवळले होते. त्याचा संपूर्ण चेहरा अचानक जिवंत वाटायला लागला होता. त्याच्या नाकपुड्या थरथरत होत्या आणि कपळाला त्याच चिरपरिचित आठ्या पडल्या होत्या.
"सांधे! सांधे..." तो स्वतःशीच पुटपुटला.
"त्यांचं काय? काय सुचवायचंय तुम्हाला?"
"माझ्या अंदाजाप्रमाणे या मार्गावर असे सांधे बरेच कमी असतील."
"हो. फार नाहीत."
"शिवाय इथे एक वळणही आहे. सांधे आणि वळण... अरे! असं कसं होऊ शकेल?"
"काय झालं मि. होम्स? तुम्हाला काही क्लू मिळाला का?"
"फक्त कल्पना आहे. तशी सूचक आहे. पण हे मान्य करायलाच हवं की ही केस फारच रोचक होत चालली आहे. अशा प्रकारची ही एकमेव केस असावी. आणि तरीही... का नाही? या रुळांवर कुठे रक्ताच्या खुणा दिसत नाहीयेत."
"तिथे रक्ताचा एकही डाग नाही."
"पण तो आवाज बऱ्यापैकी मोठा होता. खरंय ना?"
"त्याची हाडं मोडली आहेत. पण बाहेरून दिसेल अशी एकही जखम नाही त्याच्या अंगावर. "
"आणि तरीही रक्त वाहिलं असणार. तशी अपेक्षा करणं निश्चितच चुकीचं ठरणार नाही. तो आवाज ऐकणारा माणूस ज्या गाडीत होता त्या गाडीची मला तपासणी करायची आहे. हे जमू शकेल का?"
"नाही. त्या गाडीचे डबे कधीच वेगळे केले गेले आहेत. एव्हाना ते वेगवेगळ्या गाड्यांना जोडले पण गेले असतील."
"मि. होम्स, प्रत्येक डब्याची कसून तपासणी झाली आहे याबद्दल तुम्ही खात्री बाळगा. मी स्वतःच त्यात लक्ष घातलं होतं." लेस्ट्रेड म्हणाला.
माझ्या प्रिय मित्रामधला एक विशेष दोष म्हणजे आणीबाणीच्या वेळी त्याच्यासमोर कोणी मूर्खासारखं वागलं की त्याला स्वतःवर ताबा ठेवणं कठीण जात असे.
"हरकत नाही." तोंड फिरवत तो म्हणाला. "मला डब्यांची तपासणी करायची नव्हती.. वॉटसन, आपलं इथलं काम झालेलं आहे. मि. लेस्ट्रेड आम्ही तुमचा अधिक वेळ घेणार नाही. आता आम्हाला वूलविचला जायला हवं."
लंडन ब्रिजवर पोचल्यावर त्याने त्याच्या भावाला एक तार केली. ती पाठवण्यासाठी तिचा मसुदा लिहिलेला कागद त्याने माझ्याकडे सरकवला. यात असं लिहिलेलं होतं,
' अंधारात एक किरण दिसतो आहे पण तो खोटाही ठरू शकेल. बरं, संध्याकाळी एका माणसाकरवी लंडनमधे असलेल्या आणि तुला माहीत असलेल्या सर्व परकीय गुप्तहेरांची आणि आंतरराष्ट्रीय हेरांची एक यादी नावपत्त्यांसहित बेकर स्ट्रीटवर पाठव आणि त्याला मी येईपर्यंत वाट पहायला सांग.
-- शेरलॉक'
आम्ही वूलविचला जाणाऱ्या गाडीत बसल्यावर तो मला म्हणाला," ही यादी बरीच उपयुक्त ठरणार आहे. एका अत्यंत वैशिष्ट्यपूर्ण केसकडे आपलं लक्ष वेधून घेतल्याबद्दल मायक्रॉफ्टदादाचे आभारच मानायला हवेत."
त्याच्या चेहऱ्यावर उत्सुकता आणि एकाग्रतेचं तेच मिश्रण होतं. तो इतका तयारीत दिसत होता की कुठल्यातरी नवीन आणि मेंदूला खुराक ठरणाऱ्या कल्पनेने त्याला आपली चुणूक दाखवली होती याबद्दल माझी अगदी खात्रीच झाली. एखादा फॉक्सहाऊंड जसा कान पाडून, उगाचच शेपूट इकडेतिकडे नाचवत निवांतपणे बसलेला असताना, अचानक त्याचे डोळे चमकायला लागतात, स्नायू ताणले जातात आणि अखेरीस तो आपल्या छातीइतका उंच असलेला मागही जसा अचूक पकडतो त्याचीच आठवण होम्सकडे पाहताना मला झाली. आज सकाळी धुकंभरल्या खोलीत, आळशीपणे, रडका सूर काढत, करड्या रंगाच्या गाऊनमधे, आरामखुर्चीत लोळणाऱ्या त्या माणासात आणि आत्ताच्या होम्समधे हा एवढा फरक होता.
"या केसमधे दम आहे. चांगलाच दम आहे. आत्तापर्यंत हे माझ्या लक्षात न येण्याइतका मी मूर्ख कसा?"
"मला तर हे सगळं अजूनही तितकंच अगम्य आहे."
"या प्रकरणाचा शेवट काय आहे याबद्दल मीही तुझ्याइतकाच अंधारात आहे पण मला एक धागा मिळाला आहे. जो आपल्या उपयोगी पडू शकतो. त्या माणसाचा मृत्यू दुसरीकडे झाला आणि त्याचं प्रेत त्या डब्याच्या टपावर होतं."
"टपावर?"
"कल्पना सुरेख आहे ना! पण जरा विचार करून बघ. वळण आणि त्यानंतर लगेच आलेला सांधा पार करण्यासाठी गाडी जिथे नागमोडी जाते तिथेच ते प्रेत सापडावं? टपावर ठेवलेली वस्तू याच टप्प्यावर एकदम खाली पडेल ना? सांध्याची वळणं गाडीच्या आत असलेल्या वस्तूंना काही करणार नाहीत. तसं जर नसेल तर हा मोठा विचित्र योगायोग म्हणायला हवा. आता ही गोष्ट लक्षात घे की तिथे एकही रक्ताचा डाग नव्हता. जर ते रक्त आधीच दुसरीकडे वाहून गेलं असेल तर इथे रक्ताचे डाग पडणार नाहीत. या सगळ्या गोष्टी एकत्र केल्या तर एक मोठी गोष्ट हाती लागू शकेल."
"आणि तिकिटाचाही उलगडा होईल.." मी ओरडलो.
"अगदी बरोबर. तिकिट नसण्याचं कारण देणं अवघड होतं. पण या तर्काने त्याचंही समाधानकारक उत्तर मिळतंय. "
"पण एवढं सगळं होऊनही त्याच्या मृत्यूमागचं रहस्य सोडवण्याच्या बाबतीत आपण काहीच प्रगती केलेली नाही. हा गुंता सुटायच्या ऐवजी आणखी गुंतत चाललाय."
"शक्य आहे. शक्य आहे..." असं म्हणून तो विचार समाधीत गुंग झाला. ही समाधी आमची मंदगतीने जाणारी गाडी अखेरीस वूलविच स्टेशनमधे उभी राहीपर्यंत कायम राहिली. वूलविचला उतरल्यावर त्याने एका टॅक्सीला हात केला. खिशातून मायक्रॉफ्टने दिलेला कागद बाहेर काढला.
--अदिती
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें