29 जून 2010

ब्रूस पार्टिंग्टन प्लॅन्स(५)

मायक्रॉफ्ट आणि लेस्ट्रेड दोघंही आधी कळवल्याप्रमाणे ब्रेकफास्टनंतर लगेचच हजर झाले. होम्सने त्यांना आधल्या दिवशीच्या सगळ्या घटना तपशीलवारपणे सांगितल्या. घरफोडीचा वृत्तांत ऐकून लेस्ट्रेडने खिन्नपणे मान हलवली.
"पोलिसांना असं काही करता येत नाही. आत्ता मला कळलं की तुम्हाला एवढं यश कसं मिळतं ते. पण एखाद्या दिवशी तुम्ही तुमच्या सीमा ओलांडाल आणि फार मोठ्या अडचणीत याल. फक्त तुम्हीच नाही. तुमचा मित्रदेखील "
"इंग्लंडसाठी, घरासाठी किंवा कुर्बान होण्यासारख्या सौंदर्यासाठी आम्ही आनंदाने हौतात्म्य पत्करू. हो की नाही वॉटसन! पण मायक्रॉफ्ट, या सगळ्याबद्दल तुला काय वाटतं ते तू सांगितलं नाहीस..."
"फारच छान. कौतुकास्पद आहे. पण या सगळ्याचा उपयोग तू कसा काय करून घेणार हे मला कळत नाहीये"
टेबलावरचा डेली टेलिग्राफ उचलीत होम्स म्हणाला, " तू पिएरॉटची आजची जाहिरात पाहिलीस का?"
"आजची जाहिरात? त्याने पुन्हा जाहिरात दिली आहे?"
"हो ही बघ."
आज रात्री. नेहेमीच्याच वेळी. दोन थापांची खूण. अतिशय महत्त्वाची मसलत. तुमची सुरक्षितता धोक्यात आहे.
पिएरॉट


"अरे देवा! जर त्याने उत्तर दिलं तर आपण पकडू शकतो त्याला..."

"ही जाहिरात मी दिली आहे. मला वाटतं तुम्ही दोघेही जर आज रात्री आठाच्या सुमाराला कोल्फिल्ड गार्डन्सपाशी आलात तर आपण हे रहस्य सोडवण्याच्या खूप जवळ असू..."
जेंव्हा होम्सची अशी खात्री होत असे की प्राप्त परिस्थितीमधे आपण योग्य वेळेची वाट पहाण्याखेरीज इतर काहीच करू शकत नाही तेंव्हा तो आपलं सगळं लक्ष आपल्या आवडीच्या गोष्टींमधे गुंतवत असे. त्या दिवशीही पूर्ण वेळ तो एका मोनोग्राफमधे डोकं घालून बसला होता. माझ्याकडे मात्र असा काही जादूचा मंत्र नसल्यामुळे मी कसाबसा वेळ काढत होतो आणि वेळ जाता जात नव्हता. या प्रकरणाचं गांभीर्य, त्याचे देशावर होणारे परिणाम, कॅबिनेटपासून सर्वत्र चिंतेने ग्रासलेले लोक, आम्ही करत असलेल्या प्रयोगाचा काय निष्कर्ष निघेल अशा अनेक गोष्टींनी मला भंडावून सोडलं होतं. माझी अस्वस्थता क्षणाक्षणाला वाढत होती. शेवटी थोडंसं जेवून आम्ही जेंव्हा कामाला बाहेर पडलो तेंव्हा मला खरंच हायसं वाटलं. ठरवल्याप्रमाणे ग्लुसेस्टर रोड स्टेशनपाशी मायक्रॉफ्ट आणि लेस्ट्रेड आम्हाला भेटले. कॉल्फिल्ड गार्डनमधल्या एरियाचं दार आम्ही उघडंच ठेवलं होतं. मायक्रॉफ्टने साफ नकार दिल्यामुळे कुंपणावरून चढून आत उतरून ते त्या दारातून जाऊन हॉलचं दार उघडायची जबाबदारी माझ्याच गळ्यात येऊन पडली. नऊ वाजायच्या आत आम्ही सगळे आमच्या सावजाची वाट पहात स्टडीमधे दबा धरून बसलो होतो.
एक तास गेला. अजून एक तास गेला. अकरा वाजले. शेजारच्या चर्चच्या घड्याळाचे ते गोड पण गंभीर टोले आमच्या आशांवर पाणी फिरवताहेत असंच मला वाटायला लागलं. लेस्ट्रेड आणि मायक्रॉफ्ट चुळबुळत त्यांच्या खुर्च्यांमधे बसले होते. दर मिनिटाला दोनदा घड्याळाकडे पहात होते. होम्स मात्र शांत आणि निस्तब्धपणे अर्धोन्मीलित डोळ्यांनी पण अतिशय सावधपणे बसला होता. अचानक त्याने मानेला एक झटका दिला आणि डोकं वर उचललं.
"तो येतोय..." होम्स म्हणाला.
पावलांचा आवाज दाराजवळ येऊन पुढे गेला. मग परत आला. पावलांची अनिश्चित हालचाल आणि मग दारावरच्या नॉकरच्या दोन थापा. आम्हाला तसंच बसून रहायची खूणा करत होम्स उठला. बाहेरच्या हॉलमधे अंधार होता. दाराच्या फटीतून एक प्रकाशाचा बिंदू आत आला. त्याने बाहेरचं दार उघडलं. एक काळी आकृती त्याच्या शेजारून आत शिरली. होम्सने दार लावून घेतलं. "इकडून या" होम्सच आवाज आला आणि पुढच्याच क्षणी आमचं सावज आमच्या समोर होतं. होम्स त्याच्या पाठीमागेच होता. जेंव्हा त्या माण्साने एक किंकाळी फोडून मागे वळायला सुरुवात केली तेंव्हा होम्सने त्याची गचांडी धरली आणि त्याला पुन्हा खोलीत लोटलं. त्या माणासाला तोल सावरायला जेवढा वेळ लागला तेवढ्या वेळात होम्सने दार बंद केलं आणि बंद दाराला आपली पाठ टेकवून तो उभा राहिला. त्या माणसाने होम्सकडे डोळे वटारून पाहिलं, तो अडखळला आणि जमिनीवर कोसळला. त्या धक्क्याने त्याची मोठी कड असलेली हॅट जमिनीवर पडली आणि फिक्या रंगाची लांब दाढी असणारा कर्नल व्हॅलेंटाईन वॉल्टर यांचा देखणा चेहरा प्रकट झाला.
होम्सने आश्चर्याने एक शीळ घातली.
"वॉटसन, मी शुद्ध मूर्ख आहे असं या वेळी तू खुशाल लिहू शकतोस. आपली यांच्याशी गाठ पडेल असं मला मुळीच वाटलं नव्हतं..."
"कोण आहे हा" - मायक्रॉफ्ट .
"पाणबुडी विभागाचे प्रमुख ,कैलासवासी सर जेम्स वॉल्टर यांचा धाकटा भाऊ. आता मला दिसतंय सगळं एकमेकाला कसं जोडलंय ते. मला वाटतं याचा जबाब घ्यायचं काम तुम्ही माझ्यावरच सोपवावं..."
आम्ही त्याला उचलून सोफ्यावर ठेवलं. तो शुद्धीवर आला, उठून बसला. त्याच्या चेहऱ्यावर अतिशय घाबरलेले भाव होते. एकूणच तो फार शुद्धीत नसावा असं वाटत होतं.
"हे सगळं काय आहे? मी तर मि. ऑबरस्टीनना भेटायला आलो होतो..."
"आम्हाला सगळं कळलेलं आहे कर्नल वॉल्टर.. एखादा इंग्लिश माणूस असं काही कसं करू शकतो हे मी कधीच समजू शकणार नाही. पण मि. ऑबरस्टीनबरोबरचे तुमचे संबंध आणि तुमचा पत्रव्यवहार आम्हाला ठाऊक आहे. शिवाय कडोगन वेस्टचा मृत्यू कसा झाला हेही आम्हाला माहीत आहे. आता निदान माझ्या काही प्रश्नांची सुधेपणाने उत्तरं द्या जी फक्त तुमच्याकडूनच मिळू शकतात..."
एक उसासा सोडून त्याने आपल्या ओंजळीत तोंड लपवलं.बराच वेळ तो काही न बोलता बसून होता.
"आम्हाला बऱ्याच गोष्टी समजल्या आहेत. तुम्हाला पैशांची गरज होती. तुम्ही तुमच्या भावाकडच्या किल्ल्यांचे ठसे घेतलेत. तुम्ही ऑबर्स्टीनच्या संपर्कात होतात आणि तो तुम्हाला डेली टेलिग्राफमधून उत्तरं देत होता. आम्हाला हेही माहिती आहे की सोमवारी संध्याकाळी धुक्यातून तुम्ही शस्त्रागारापाशी गेला होतात पण कडोगन वेस्टने तुम्हाला पाहिलं आणि तुमचा पाठलाग केला. त्याला काही कारणाने आधीपासूनच तुमचा संशय आला होता. त्याने तुम्हाला पानं चोरताना पाहिलं पण तो तुमच्या चोरीबद्दल कोणाला सांगू शकला नाही कारण अशी शक्यता होती की तुम्ही तुमच्या भावाकडे न्यायला म्हणून ते कागद घेतले होतेत. एखाद्या आदर्श नागरिकाप्रमाणे - होय तो आदर्श नागरिकच होता..., त्याने तुमचा पाठलाग केला आणि एक क्षणभरही तुमचा माग न सोडता तो या घरापाशी येऊन पोहोचला. त्याने जेंव्हा तुमच्या हेतूमधे अडथळा आणला तेंव्हा तुम्ही त्याच्या रक्ताने आपले हात रंगवून घेतलेत.
"नाही. नाही देवाशप्पथ सांगतो मी हे केलं नाही"
"मग आम्हाला सांगा की कडोगन वेस्टचा मृत्यू कसा झाला? त्याच्या मृत्यूनंतर तुम्ही त्याला एका भुयारी रेल्वेगाडीच्या टपावर ठेवून दिलंत."
"सांगतो. सांगतो. ही गोष्ट मी केली. मी कबूल करतो. स्टॉक एक्सचेंज मधे मला बरंच देणं होतं. मला पैशांची अतिशय निकड होती. ऑबर्स्टीनने मला पाच हजार पौंड देऊ केले. ते मिळाले नसते तर मी धुळीला मिळालो असतो. पण खुनाच्या प्रकरणात मात्र मी तुमच्याइतकाच निर्दोष आहे हो..."
"काय काय झालं ते नीट सांगा आम्हाला..."
"तुम्ही म्हणालात ते खरं आहे. त्याला माझा संशय आला होता आणि त्याने माझा पाठलाग केला. पण मी इथे दारापाशी पोहोचेपर्यंत मला या सगळ्याची काहीच कल्पना नव्हती. धुकं फारच दाट होतं आणि मला तीन यार्डांच्या पलिकडे काहीही दिसत नव्हतं. मी दोनदा दार वाजवलं आणि ऑबरस्टीन दार उघडायला आला. कडोगन वेस्ट अचानक मधे घुसला आणि आम्हाला ती पानं कशाला हवी आहेत याचा जाब विचारायला त्याने सुरुवात केली. ऑबरस्टीनच्या खिशात नेहमी एक शस्त्र असे. (कप्पाळ माझं! life preserver म्हणजे काय म्हणणार पण?) कडोगन वेस्ट आमच्या मागोमाग आत घुसला आणि ऑबरस्टीनने त्याच्या डोक्यावर वार केला. तो वार प्राणघातक ठरला आणि पाच मिनिटांच्या आत कडोगन वेस्टने प्राण सोडला. आम्हाला काय करावं काही सुचेना. तेवढ्यात ऑबरस्टीनच्या डोक्यात ही कल्पना आली. त्याच्या घराच्या मागच्या भागात रेल्वेगाड्या थांबायच्या. त्याने माझ्याकडच्या पानांपैकी तीन पानं निवडली. ती पानं सगळ्यात महत्त्वाची असल्यामुळे तो ती ठेवून घेणार होता. मी त्याला म्हटलंसुद्धा की तू ती ठेवू शकत नाहीस. उद्या सकाळी जर ती सापडली नाहीत तर वूलविचमधे हलकल्लोळ माजेल. पण तो म्हणाला की ती इतकी किचकट आहेत की ती उतरवून घेणं वेळेच्या आत पूर्ण होणंच शक्य नाही. मी त्याला सांगितलं की सगळी पानं एकत्रितपणे आजच्या आज जागेवर परत जायला हवीत. मग तो म्हणाला आपण असं करू, ही तीन पानं मी ठेवून घेतो आणि उरलेली सात पानं आपण या माणसाच्या खिशात ठेवू या. जेंव्हा हे सगळं प्रकरण उघडकीला येईल तेंव्हा सगळा संशय त्याच्यावरच जाईल. मलाही यातून बाहेर पडायचा दुसरा मार्ग दिसेना. एक गाडी तिथे थांबेपर्यंत साधारण अर्धा तास आम्हाला वाट पहावी लागली. धुकं इतकं होतं की काहीच दिसत नव्हतं. आम्हाला वेस्टचं प्रेत गाडीच्या टपावर ठेवायला काहीच त्रास झाला नाही. माझ्यापुरतं हे प्रकरण इथेच संपलं होतं. "
"आणि तुमच्या भावाबद्दल काय सांगाल?"
"तो कधी बोलला नाही पण त्याने एकदा मला त्याच्या किल्ल्या पाहताना पकडलं होतं. त्याला माझा संशय आला असणार. त्याच्या डोळ्यात तसे भाव दिसत होते. त्यानंतर तो कधीच मान ताठ ठेवून वावरू शकला नाही... " खोलीत एकदम शांतता पसरली. मग मायक्रॉफ्ट म्हणाला,
"झाला प्रकार निस्तरायला तुम्ही मदत करू शकता का? त्याने तुमची शिक्षा कमी होईल आणि कदाचित तुमची सदसद्विवेकबुद्धी तुम्हाला कमी त्रास देईल..."
"मी काय करू शकतो?"
"ती पानं घेऊन ऑबरस्टीन कुठे गेला आहे?"
"मला माहीत नाही..."
"त्याने तुम्हाला काही पत्ता नाही दिला का?"
"तो म्हणाला होता की पॅरिसमधल्या दु लूव्र हॉटेलच्या पत्त्यावर पाठवलेली पत्र त्याला पोचतील म्हणून..."
"तसं असेल तर तुम्ही नक्कीच मदत करू शकाल..." होम्स म्हणाला.
"तुम्ही काय सांगाल ते मी करीन. मला या माणसाबद्दल काहीच दयामाया वाटत नाही. त्याने माझा सत्यानाश केला आहे..."
"हा घ्या कागद आणि हे घ्या पेन. इथे बसा आणि मी सांगतो तसं पत्र लिहा. नंतर त्या पाकिटावर तुम्हाला सांगितलेला पत्ता लिहा.
हं लिहा --"

सर,

आपल्यात झालेल्या व्यवहारानंतर तुमच्या असं लक्षात आलंच असेल की एक महत्त्वाचा भाग अजूनही माझ्याकडे आहे. या भागाची आकृती मिळवण्यासाठी मला बरेच प्रयास पडले आहेत त्यामुळे तुम्ही मला पाचशे पौंड जादा द्यायला हवेत. माझा पोस्ट खात्यावर विश्वास नाही आणि नोटा किंवा सोनं सोडून मी दुसरं काहीच स्वीकारणार नाही. जर मी तुम्हाला भेटायला तिकडे आलो तर अशा वेळी मी देशाबाहेर गेल्यामुळे इथे बरीच बोंबाबोंब होईल. म्हणून तुम्हीच शनिवारी दुपारी बारा वाजता चेरिंग क्रॉस हॉटेलच्या स्मोकिंग रूममधे मला येऊन भेटा. लक्षात ठेवा, फक्त खऱ्या ब्रिटिश नोटा किंवा सोनं.


"ठीक आहे. जर हे पत्र आपल्या माशाला जाळ्यात पकडू शकलं नाही तर मला खूप आश्चर्य वाटेल."

---आणि त्या पत्राने आमचा मासा पकडला! एखाद्या देशाचा छुपा इतिहास खऱ्या इतिहासापेक्षा किती रंजक असतो नाही! आपल्याकडची माहिती पूर्ण करून आयुष्यातली महत्त्वाची कामगिरी पार पाडायला आतुर असलेला ऑबरस्टीन सहजपणे जाळ्यात सापडला आणि पंधरा वर्षांसाठी गजाआड झाला. त्याच्या बॅगेत ब्रूस पार्टिंग्टन पाणबुडीचे ते अमूल्य प्लॅन्स होते. त्याने साऱ्या युरोपभरातील नौदलांशी त्यांच्या लिलावासाठी बोलणी केली होती.
तुरुंगवासातील दुसऱ्याच वर्षी कर्नल वॉल्टर देवाघरी गेले. होम्स नेहेमीप्रमाणे उत्साहाने आपल्या मोनोग्राफमधे डोकं घालून बसला. त्या मोनोग्राफबद्दलची त्याची मतं छापून त्याने जवळच्या व्यक्तींना दिली आणि त्यांच्या मंडळातील लोकांचं असं ठाम मत आहे की त्या क्षेत्रात होम्स हा सर्वश्रेष्ठ आहे. काही दिवसांनंतर मला माझ्या असं ऐकण्यात आलं की होम्सने विंडसरला एक अख्खा दिवस घालवला. परत येताना त्याच्याकडे एक अमूल्य अशी पाचूची टाय पिन होती. मी जेंव्हा त्याला विचारलं की ती पिन त्याने कुठून विकत घेतली तेंव्हा तो म्हणाला की त्याने केलेल्या एका कामगिरीबद्दल एका बाईसहेबांकडून त्याला ती बक्षीस मिळाली होती. तो जरी याहून जास्त काही बोलला नाही तरी त्या बाईसाहेबांचं नाव ओळखायला मला काहीच प्रयास पडले नाहीत. आणि ती पाचूची पिन त्याला नेहेमीच ब्रूस पार्टिंग्टन प्लॅन्स च्या प्रकरणाची आठवण करून देत राहील यात काहीच शंका नाही....

--अदिती

2 टिप्‍पणियां: