आशा.....

भारतीय त्यातूनही मराठी भावसंगीताच्या दोन देवता आहेत.(इतरही सारे गंधर्व आहेत. त्यांच्या श्रेष्ठत्त्वाबद्दल वाद नाहीत..) पण या दोघींच्या तुलनेचा मोह आवरणं अशक्य असतं. एकाच झाडावरच्या आणि अवीट अशा गुणसुगंधाने दरवळणाऱ्या या दोन फुलांची तुलना कदाचित त्यांच्या बालपणापासूनच होत असावी.
संगीतक्षेत्रात माझा अधिकार एक आस्वादक एवढाच आहे. गानसमुद्रात कानसेन होऊन शिरलेली मी एक तुच्छ माशी आहे. पण तरीही मी आशाबद्दल बोलणार आहे. आशाबाई आणि लतादीदी माझ्या आजीच्या वयाच्या आहेत. तरीही आशाबाईंना मी ती आशा म्हणते कारण त्यांच्या आवाजाला वय नाही आणि आशेच्या सोनेरी परीराणीची डोळ्यासमोर उभी राहणारी छबी आशाच असते.
या दोघीही संगीतक्षेत्रातला एक चमत्कार आहेत. म्हणूनच त्यांची गाणी मी जिवाचा कान करून ऐकते. मिडास राजाने हात लावलेल्या सगळ्याच गोष्टींचं सोनं झालं तसं त्यांचं प्रत्येक गाणं सोनंच असतं. सोन्यात डावं उजवं कसं करणार... तरीही आशाबद्दल मला जे वाटतं ते इथे मांडावंसं वाटतंय..
आशाचा आवाज मला विलक्षण आवडतो. त्या आवाजातली गाणी ऐकताना भावना मूर्त रूप घेऊन येतात. ज्या सहजतेने ती गाताना त्या भावनांशी एकरूप होत असेल त्याच सहजतेने ऐकणाऱ्याचंही मन त्यात विरघळून जातं. प्रत्येक भावना त्याच अचूकतेने येत असते. काळजाला हात घालत असते. भावनांचा मोकळेपणा , प्रामाणिकपणा आणि तरीही तिच्या मधुर आवाजाचं त्यांना लाभलेलं ते दिव्य अस्तर हे ऐकताना मन आशाचा तो दैवी सूर होतं. तिच्या स्वरातून जी भावना कानी पडेल ती भावना मनात उचंबळू लागते. कधी खट्याळ, कधी लाडिक, कधी लटक्या रागाची, कधी अल्लड प्रेमाची, कधी विरहाची, कधी आर्त चिरविरहाची, कधी मादक, कधी प्रेमविव्हल, कधी बालसुलभ मनमोकळेपणाची, कधी आर्जवाची, कधी विनवणीची, कधी लाजलेली, कधी मोहरलेली अशा अनंत निरनिराळ्या भावनांचा एक कॅलिडोस्कोप आहे आशा म्हणजे. जी भावना घ्याल ती आहे तिच्या गीतांमधे. सारळ, थेट, नितळ, एकसंध, ताशीव, ठसठशीत, रेखीव, गुळगुळीत स्वरूपात कमालीच्या नेमकेपणामे येणारं हे आवर्त आहे जे मनभर पसरतं. सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे आशाच्या आवाजातला दर्द. लताच्या आवाजात इत्तर भावनांसारखाच दर्दही खुलतो. एखाद्या खिळवून टाकणाऱ्या रत्नस्फटिकाप्रमाणे वाटायला लागतो. मला असं वाटतं की लताच्या आवाजातला दर्द पांघरूण घालतो. त्रयस्थपणे पण अचूक उपचार करणाऱ्या डॉक्टरसारखा तो असतो. त्याने बरं वाटतं पण डॉक्टरच्या स्पर्शाला आईच्या मायेची किनार नसते. आशाच्या आवाजातला दर्द, दुःख मनात ठणकणारं वेदनेचं - दुःखाचं गळू हलक्या हाताने फोडतो. मन स्वच्छ होऊन जातं. मनातलं दुःख साचून रहात नाही. त्यावर पांघरूण घातलं जात नाही तर खोलवर जिव्हाळ्याने भरलेल्या आश्वासक स्पर्शाने ते दुःखच मनाबाहेर केरासारखं लोटून दिलं जातं. आशाच्या आवाजातला दर्द ऐकताना एखाद्या जिवलग मित्राने दुःख वाटून घेतल्यावर जसं हलकं वाटायला लागतं तसं वाटतं. आशाच्या आवाजात आपल्या दुःखाची सहसंवेदना असते.ती पाखर घालते, वेदनांवर फुंकर घालते. आशाचा आवाज आपल्या दुःखाशी एकरूप होतो. आणि काय जादू होते कळत नाही पण दे दुःख एकदम हलकं होऊन जातं.
आशाच्या आवाजाचं सगळं सामान्यातही असामन्य असं असतं. तिथे डोळे दिपत नाहीत. माणूस भव्यतेने दिपून जात असला तरी त्याला भव्य प्रासादापेक्षाही शांत आश्वासक साध्या घरट्यातच सुखाची झोप लागते. नाटकातल्या पात्रांच्या तोंडी शोभून दिसणारे अलंकृत शब्दांचे मोठेमोठे डोलारे आपल्या दुःखाच्या प्रसंगी आपल्या तोंडी नाटकीच वाटतात. आपल्या संकटकाळी आपल्या तोंदी साधेच शब्द असतात ज्यांना त्यातल्या सच्चेपणामुळे सौंदर्य प्राप्त झालेलं असतं. त्या शब्दांच्या उच्चारणामुळे मनातल्या भावनांना वाचा फुटलेली असते. कुठेतरी दाटलेला काळोख रिता झालेला असतो. म्हणून त्या शब्दांनी आतडं तीळ तीळ तुटून जातं. आशाच्या आवाजात नेमकं हेच सगळं सापडतं. तिच्या सुरांनी माझा आनंद द्विगुणित होतो आणि दुःखाचा डोंगर भुईसपाट होतो. म्हणूनच आशा मला आशेच्या परीचं मूर्त रूप वाटते.
आशानाम् हि मनुष्याणां काचिदाश्चर्यशृंखलाम्।
यया बद्धाः प्रधावन्ति मुक्तास्थिष्ठन्ति पंगुवत्॥
म्हणजे काय हे पहायचं असेल तर आशाकडे पहावं!
--अदिती