सच है दुनियावलों....

काही वर्षांपूर्वी एका मराठी नाटककाराचं आत्मचरित्र वाचण्याचा योग आला होता. त्यांनी मुख्यतः संगीत नाटके लिहिली असावीत. त्यांच्या पुस्तकाचं पहिलंच वाक्य होतं " मी केशराचं शेत लावलं आहे आणि गाढवांना त्यात चरायला सोडलेलं आहे' संदर्भ सोडून लक्षात राहिलेलं हे वाक्य नेमकं आत्ताच का आठवलं? मराठी संगीत रंगभूमी ही केशराची बाग असेलही पण आयटी इंडस्ट्री ही केशराची बाग कधीच नव्हती. ती होती एक दुभती गाय. वाहत्या गंगेत हात धुवून घेणारे असंख्य लोक आज आयटीने अक्षरशः अन्नाला लावले आहेत. मी हे जे काही लिहिते आहे ते मी लिहावं का लिहू नये हे अनेक दिवस मला ठरवता आलेलं नाही. पण तरीही लिहिते आहे. खरंखुरं मत मांडते आहे. एखाद्याला ते अतिस्वार्थीपणाचं वाटेल कदाचित. हे सगळं लिहिण्यामागे व्यक्तिगत आकस नाही. सॉफ्टवेअरचं अतिरिक्त कौतुकही नाही. आणि कुठल्याही प्रकारे विवक्षित माणसांकडे किंवा कंपन्यांकडे बोट दाखवण्याचाही हेतू त्यामागे नाही.

आम्ही सगळे करीयरचे निर्णय घ्यायच्या वयात आलो तेंव्हा जिकडे तिकडे आयटीचं पेव फुटलं होतं आणि वायटुकेच्या अदृश्य भुताने जगाला पछाडलं होतं. कॉम्प मधलं शिक्षण अनेकांना अमेरिकेत जायच्या व्हिसासारखं दिसत होतं. कधी एकदा हे जुलमाचं शिक्षण संपतंय आणि खऱ्या आयटीमध्ये आपण प्रवेश करतोय! अशी घाई झालेले आम्ही सारे येरू तेंव्हा एकमेव असलेल्या सॉफ्टवेअर पार्ककडे एखाद्या लहान मुलाने डिस्नेलँडकडे बघावं तसे बघायचो. तिथली चित्रविचित्र आकारांच्या इमारतींमध्ये भरणारी ऑफिसेस, विन्डोज एक्स-पी च्या प्रसिद्ध डेस्कटॉपवरच्या चित्रासारखे त्यांचे हिरवेगार परिसर, गळ्यातली रंगीत पट्ट्याची आय-कार्ड्स आणि एक पाय ऑन साईट - एक पाय ऑफ शोअर असे एकेक पाय नाचिवणारे गोविंद हे सगळं खूप अप्रूपाचं, हवंहवंसं होतं. अर्थातच संगणकशास्त्रावर मनापासून प्रेम करणारे आमच्यासारखेही त्या गर्दीत होतेच.

प्रोग्रामिंग लँग्वेजेस आम्ही मातृभाषेसारख्या शिकलो. डेटाबेसेस मधले नॉर्मल फॉर्म्स वेड्यासारखे पाठ केले. ( प्रत्यक्षात पर्फॉर्मन्स साठी ती टेबल्स डिनॉर्मलाइझ करावी लागतात हे पाहून मला एक विकट हास्य करावंसं वाटलं होतं. ) लेक्स - याक पासून ते फाईनाईट ऑटोमेटापर्यंत सग्ग्ळं सग्ग्ळं शिकायचा मनापासून प्रयत्न केला. बरेच उंबरठे झिजवल्यावर अकस्मात् एखाद्या मुलीचं लग्न ठरावं तशी ध्यानीमनी नसताना एक दिवस नोकरीही मिळाली आणि मुलगी मार्गी लागली म्हणून पालकांनी निःश्वास सोडले. त्यांना हायसं वाटलं असलं तरी मला मात्र त्या दिवसापासून आजपर्यंत जिवाला स्वस्थता म्हणून लाभलेली नाही.

जे आम्ही शिकलो ते प्रत्यक्षात वापरलं जात नव्हतं आणि जे वापरलं जात होतं ते आमच्या अभ्यासक्रमात नव्हतं. आल्या प्रसंगाला तोंड दिलं, टक्के टोणपे खाल्ले की आपल्याला अनुभव मिळेल आणि त्यातून ज्ञान मिळेल अशी माझी समजूत होती. पण या सगळ्या वरवरच्या चमचमाटाखाली मला तरी फक्त भ्रमनिरासच होताना दिसलेला आहे. ओ. एस. कन्सेप्ट्स , सी , सी++, डीएस कन्सेप्ट्स , विन्डोज - युनिक्स इंटर्नल्स हा या सगळ्याचा गाभा आहे. प्रत्येक इंटर्व्ह्यूमध्ये या गोष्टींची अगदी कसून तपासणी होते. आयआयटी एंट्रन्स पासून कसले कसले प्रश्न विचारले जातात. हे सगळं विचारायला माझी ना नाही. पण प्रत्यक्ष काम हे या सगळ्याशी अगदी असंबद्ध असं का असतं? मास्टर्स लेव्हलच्या कँडिडेटला प्रॉडक्शन मॉनिटरिंग करायला का बसवतात? माणसाला रिसोर्स असं गोंडस नाव दिल्यावर प्रत्यक्षात भिंतीवरच्या खुंटीइतकीही किंमत का दिली जात नाही? सरकारी ऑफिसमध्ये शोभेल अशी ब्युरोक्रसी आयटीमध्ये का राबवली जाते? कामाचे अनिर्बंध तास आणि ज्युनियर लेव्हलच्या माणसाने चोवीस तास कंपनीतच राहिलं पाहिजे अशी अपेक्षा करणारे पी एम्स अप्रेझलच्या वेळी रिसोर्सने केलेलं काम सोयिस्करपणे कसं विसरू शकतात?

सॉफ्टवेअर कंपनी असं नाव देऊन प्रत्यक्षात फक्त सॉफ्टवेअर्स अल्टर करणाऱ्या कंपन्यांमध्ये ज्यांना संगणकशास्त्राची आवड आहे अशा माणसांनी कसा काय तग धरायचा? प्रत्यक्षातली आयटी म्हणजे फक्त शेअर मार्केटचे रक्तदाबासारखे चढणारे - उतरणारे आकडे, डॉलर आणि रुपयामधल्या फरकातून पैसे कमावू पाहणाऱ्या कंपन्या आणि दुसऱ्याला पायाखाली गाडून आपली उंची वाढवू पाहणारे गळेकापू मॅनेजर्स एवढंच आहे का? आणि का आहे? चाळीशीत स्पाँडिलायटिस झालेले, हृदयविकाराने ग्रस्त, डायबेटिक आणि इतर कसल्याकसल्या आजारांच्या साखळ्यांच्या कॅप्सूल्स धारण करणाऱ्या लोकांची पैदास करणाऱ्या या आयटीनेच मला दोन वेळची भाकरी आणि दर महिन्याला मिळणाऱ्या पगाराच्या रकमेची सुरक्षित हमी दिली आहे. आयटीबद्दल प्रेम, संगणकशास्त्राबद्दल अपार माया आणि आपल्या कल्पनांना प्रत्यक्षात उतरवण्याची ओढ असणाऱ्या माझ्यासारख्या मुलीने या विश्वाचा द्वेष करायचा की आपण आपली मूल्ये सोडून या गळे कापण्याच्या धंद्यात सामील होऊ शकत नाही म्हणून आपला पराभव मान्य करायचा?

पैशापेक्षा ज्ञान , अनुभव , चांगल्या कामातून मिळणारा बौद्धिक आनंद महत्त्वाचा मानणाऱ्या माणसाने केवळ वरिष्ठापुढे हांजीहांजी करण्याच्या क्षमतेला दिलेलं बेस्ट पर्फॉर्मन्सचं सर्टिफिकेट किंवा बेकारी असा सवाल समोर आला तर काय पर्याय निवडावा? हे प्रश्न मला पडतात. इतर कोणाला पडतात किंवा कसं मला माहीत नाही.

परीक्षेचा अभ्यास कसा करावा हे मला कळतं पण ऑफिसमध्ये त्या लोकांना अपेक्षित परफॉर्मन्स कसा द्यावा हे मला कळत नाही. आम्हाला कॉलेजमध्ये शिकवलेली आयटी आणि प्रत्यक्षातली आयटी यात खूपच अंतर आहे आणि या जगाशी कसं जुळवून घ्यावं हे मला कळत नाही. प्रत्येक वेळी कामे करूनही नाकर्तेपणाचा शिक्का कपाळावर बसल्यानंतर मला शेवटी असंच म्हणवंसं वाटतं
-सबकुछ सीखा हमने, ना सीखी होशियारी
सच है दुनियावालों के हम है अनाडी.....